Упершыню Слуцк (летапісны Случаск) згадваецца ў 1005 годзе ў «Патэрыку пячэрскім», у главе «Аб пастаўленні Тураўскай епіскапіі», як адзін з гарадоў Тураўскай зямлі (цэнтр удзельнага Слуцкага княства, якое вылучылася ў 1160 годзе, калі слуцкім князем стаў Уладзімір унук Уладзіміра Манамаха. У 20-30-х гадах XIV стагоддзя княства ўвайшло ў склад Вялікага княства Літоўскага
|
Партрэт князя А.Алелькавiча (Басалыга М.С.) |
У 1395 годзе яго уладальнікам становіцца сын вялікага князя літоўскага Альгерда - Уладзімір, а затым яго спадчыннікі князі Алелькавічы. Пры іх Слуцк атрымлівае Магдэбургскае права (1441 г.) становячыся трэцім горадам у Беларусі (пасля Брэста і Гродна), які меў самакіраванне.
У гэты час тут, апроч Верхняга (Горнага), вырастае Ніжні (Дольны) замак, а пазней, у XVII стагоддзі, Новы замак або Цытадэль. У канцы XV стагоддзя Слуцк згадваецца як адзін з найбуйнейшых гарадоў Вялікага княства Літоўскага, слаўны сваімі ўмельцамі-рамеснікамі і гандлярамі. Слуцкае княства ахоплівала тэрыторыю цяперашніх Слуцкага, Капыльскага, Салігорскага, Любанскага, Старадарожскага і часткі Уздзенскага, Глускага, Петрыкаўскага і Жыткавіцкага раёнаў. Маскоўскі дзяк Трыфан Карабейнікаў, які наведаў Слуцк па шляху ў Канстанцінопаль (1593 г.) пісаў: «пасадзілі і горадам і таргі той горад Слуцк горада Менска вялікіх і лутче ..., а пад горадам тая рака з Маскву раку ... А ў варотах і ў острозе стаяць каўняры і стральцы з рушніцамi (стрэльбамі), іншаземца не сказаўшы ў астрог не пусцяць». Пракрасціся ж у крэпасць на беразе Случы хацелася вельмі многім.
З 1502 года па 1521 год горад накрыла лавіна набегаў крымскіх татар. Улетку 1506 года, пасля
|
План крэпасці г. Слуцка 1704г. |
смерці мужа, князя Сямёна Міхайлавіча, абарону Слуцка ўзначаліла княгіня Анастасія. Татары спалілі пасады, зрабілі дзесяткі падкопаў, але замак ўзяць так і не змаглі. «І хатяху татаре ўзяць Случеск, і ня Могаш, - засведчыў летапісец, - бiша бо іх з граду моцна». Княгіня Анастасія да самай сваёй смерці (1525 г.) абаранялі Слуцк ад няпрошаных гасцей.
Слаўнаму роду Алелькавічаў належаў князь Юрый Ш Юр'евіч, які ўласнаручна перапісаў Слуцкае Евангелле. Яго праца ў якасці перапісчыка кнігі - выключная з'ява ў гісторыі Беларусі. У Слуцкага Евангелля - няпросты лёс: у гады Вялікай Айчыннай вайны яно было згублена. І толькі ў 2003 годзе зноў заняло свой пачэсны пасад сярод праваслаўных святынь беларускага народа.
Княгіня Сафія, апошняя з роду Алелькавічаў, - ідэал набожнасці і велізарнай духоўнай шчодрасці. Яе жыццё было прысвечана самаахвярнаму служэнню праваслаўю, пры ўдзеле княгіні быў заснаваны Праабражэнскі
|
Партрэт княгіні Сафіі Слуцкай (Басалыга М.С.) |
манастыр у Слуцку. Сафія Слуцкая апекавала манастыры і цэрквы, шчодра ахвяравала дарагія, шытыя золатам і срэбрам ўборы для святароў, ажыццяўляла паломніцтвы ў далёкія царквы. Слуцк стаў горадам, які захаваў чысціню і недатыкальнасць праваслаўнай веры, з'яўляючыся цьвярдыняй праваслаўя на Беларусі. Цяпер нятленныя мошчы Сафіі захоўваюцца ў Свята-Духавым кафедральным саборы ў Мінску, нагадваючы нам пра святога подзвігу слуцкай княгіні.
Муж Сафіі Алелькавіч, заўзяты прыхільнік Рэфармацыі, князь Януш Радзівіл ў 1617 годзе заклаў кальвінскі збор, пры якім пазней была адкрыта гімназія. Па сутнасці яна стала першай школай на тэрыторыі Беларусі, называлі яе Слуцкiмi Афінамі. У яе сценах кожнаму не толькі давалі вялікі аб'ём ведаў, але і вучылі па-сапраўднаму думаць. Пры гэтым ўмела выкарыстоўваўся дыялог настаўніка і вучня. А менавіта яго як плённую форму навучання ўвёў Платон у сваёй вядомай Афінскай акадэміі. Шмат выпускнікоў, сярод якіх былі і нашы землякі, сталі вядомымі людзьмі не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі. Гэта пісьменнікі А. Абуховіч і Я. Дыла, навуковец зорнага неба астраном
|
Мужчынская гімназія (пач. ХХ стагоддзя) |
У. Церасскi, вядомы канструктар у галіне касманаўтыкі С. Косберг. Нельга не назваць імёны навукоўцаў-медыкаў А. Ярэмiча, А. Крассоўскага, мастака К. Карсалiна.
У складзе Рэчы Паспалітай Слуцкае княства было асобнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкай і захоўвала рысы феадальнага надзелу са сваёй сістэмай кіравання, замкавым судом, а таксама з феадальным рушэньнем аж да 1791 года. Акрамя княжацкай дружыны, ўнутры горада ўвесь час размяшчаўся моцны гарнізон з навучаных наймітаў (венграў, немцаў, шведаў), а таксама часовыя ўзброеныя фармаванні гараджан. Таму ў XVII стагоддзі Слуцк ні разу не быў узяты неаднаразова абкладваючымi яго рускімі войскамі.
Тады горад і княства належалі ўжо Радзівілам. На XVIII стагоддзе прыпадае росквіт культуры і мастацтва ў Слуцку. У горадзе дзейнічалі тэатр, балетная і музычная школы, іканапісная майстэрня, друкарня, бібліятэкі, народны тэатр-батлейка, «персіярня» - фабрыка вядомых слуцкіх паясоў, дзе паясы вырабляліся не толькі з шоўку, але і з залатых і срэбных нітак. Слуцкія паясы і сёння з'яўляюцца жамчужынай дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Беларусі і гонарам многіх музеяў свету.
Пры двары Слуцкага князя Гераніма Радзівіла быў тэатр - адзін з першых прафесійных тэатраў
|
Слуцкі пояс |
у Беларусi. Там выступалі драматычныя акцёры, камедыянты, спевакі з Італіі і Аўстрыі. Пры тэатры працавала дзіцячая балетная школа - спецыяльна для выкладання ў ёй з Францыі быў выпісаны танцор і балетмайстар Луі Дзюпрэ. Будынак «камедыгауза», якi стаяў недалёка ад Верхняга замка, на жаль, не захаваўся. Як, зрэшты, і яшчэ вельмі многае са слуцкай архітэктурна-гiстарычнай спадчыны: ратуша, пабудаваная па праекце самога князя Багуслава Радзівіла, Трайчанскi манастыр, згаданы ўпершыню ў 1205 годзе, Ільінская, Калядная і Варварынская царквы, касцёл Святога Духа, лютэранская кірха і сінагогі.
У 1846 году горад Слуцк быў выкуплены казной і перададзены дзяржаве - на тую пару Расійскай імперыі. Так скончылася гісторыя прыватнаўласніцкага горада Слуцка, а яшчэ раней і Слуцкага княства, якое праіснавала 600 гадоў (1190 - 1791). Быў утвораны Слуцкі павет у складзе Мінскай губерні.
У XIX стагоддзі ў Слуцку існавалі замкі, Траецкі манастыр, унікальныя архітэктурныя ансамблі праваслаўных і каталіцкіх храмаў. Захоплены архітэктурнымі збудаваннямі Слуцка ў 1909 году гісторык А. Сьнітко пісаў: "Слуцк са сваімі драўлянымі цэрквамі - гэта сапраўдны музей".
Значна змянілася аблічча Слуцка да канца XIX стагоддзя. У горадзе сталі будаваць каменныя хаты. Праз горад праляглі Маскоўска-Варшаўская шаша, чыгуначная лінія Асіповічы-Слуцк.
На працягу стагоддзяў жыццё горада не было ціхім і спакойным. Шматлікія войны пракаціліся па Случчыне. У гады Айчыннай вайны 1812 года горад займалі французы. Напамін пра былыя баталіях на Слуцкай зямлі - мемарыяльная дошка ў вёсцы Леніна (былая Раманава), дзе праходзіла бітва рускага войска на чале з генералам Баграціён з французамі. У гэтым баі вызначыўся Дзяніс Давыдаў - герой вайны 1812 года.
У Першую сусветную вайну Слуцк быў прыфрантавым горадам. У Слуцку размяшчаліся штабы спачатку 3-й, потым - 2-й рускай арміі. З 1914 года па 1917 год тут было мабілізавана больш за палову мужчынскага насельніцтва. Жыхары пакутавалі ад бясконцых канфіскацыяў на патрэбы фронту. Тысячы людзей адсылаліся на ахову чыгункі, мастоў. З пачатку вайны былі адмененыя ўсе абмежаванні на працягласць працоўнага дня, выкарыстанне жаночай і дзіцячай сілы, на выхадныя і святочныя дні. Населеныя пункты Случчыны перапоўнілі патокі бежанцаў з Гродзенскай і Віленскай губерняў.
У сакавіка 1917 года створаны Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У лістападзе 1917 гады мірным шляхам ўсталяваная савецкая ўлада.
У пачатку 1918 гады горад быў заняты польскімі легіянерамі, праз некалькі дзён войскамі кайзераўскай Германіі, са жніўня 1919 года і па лістапад 1920 гады двойчы быў пад польскай акупацыяй.
17 ліпеня 1924 года было ўведзена новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне - створаны акругі і раёны. Слуцкі акруга уключаў сем раёнаў, у тым ліку Слуцкі і Грэскi (апошні існаваў да 1956 года).
Вайна, распачатая 22 чэрвеня 1941 года фашысцкая Германія супраць Савецкага Саюза, стала суровым выпрабаваннем для нашага народа, у тым ліку і для жыхароў Случчыны. 27 чэрвеня 1941 года раён быў цалкам заняты гітлераўцамі.
Фашысты ўсталявалі ў горадзе свой «новы парадак» - рэжым рабства, тэрору і гвалту. У першыя дні акупацыі фашысты ўчынілі масавую расправу над савецкімі людзьмі, расстраляўшы на вул. Манахава больш за 140 камуністаў і актывістаў раёна. На вул. К.Лібкнехта (цяпер Віленская) акупанты стварылі лагер для ваеннапалонных, каб паскорыць «натуральнае выміранне», вязняў трымалі пад адкрытым небам, марылі голадам, прымушалі працаваць да абяссiльвання. Больш за 14 тыс. чалавек былі закатаваныя і расстраляныя ў лагеры.
Гэтыя карныя мерапрыемствы не змаглі запалохаць людзей. З першых жа дзён акупацыі разгарнулася ўсенародная барацьба з захопнікамі. У раёне дзейнічалі міжраённы камітэт КП (б) Б Слуцкай зоны (жнівень 1942 - ліпень 1943), Слуцкі падпольны межрайком ЛКСМБ (1942/07/18 - 1943/11/22), Слуцкі падпольны райкам КП (б) Б (1943/03/29 - 1944/06/30 ), Слуцкі падпольны райкам ЛКСМБ (1942/09/01 - 1944/06/30), Грэская падпольны райкам КП (б) б (1943/03/12 - 1944/06/29), Грэская падпольны райкам ЛКСМБ (1942/12/01 - 1944/07/01).
Актыўныя баявыя дзеянні вялі партызанскія брыгады: 64-я ім. В.П. Чкалава, 225-я ім. А.В. Суворава, 101-я ім. А. Неўскага, ім. К.Е. Варашылава, 95-я ім. М.В. Фрунзе і шэраг асобных атрадаў.
30 чэрвеня 1944 года раён быў вызвалены. Злучэнням і часцям, якія вызначыліся ў баях за вызваленне раёна і горада, было прысвоена ганаровае найменне «слуцкіх». Многія вуліцы горада названыя імёнамі герояў-вызваліцеляў.
Слуцк ўяўляў сабой змрочную карціну спусташэння. У горадзе былі разбураны заводы, часткова электрастанцыя. Фашысты спалілі і знішчылі 80% грамадскіх, адміністрацыйных і жылых будынкаў, у тым ліку шэсць школ. Жыццё ў горадзе і раёне паступова пераходзіла на мірны лад. У 1945 году асобныя прамысловыя прадпрыемствы пачалі выпуск прадукцыі, адноўлены ўсе калгасы, якія існавалі да вайны. Да канца 50-х гадоў адноўлены даваенны жыллёвы фонд.
З 1960-х гадоў вядзецца будаўніцтва з цэглы і жалезабетону, якое працягваецца і цяпер у XXI стагоддзі. Будынкі гэтага перыяду ствараюць сучаснае аблічча горада, многія з іх - сапраўдныя ўзоры сучаснага дойлідства. Гістарычныя, археалагічныя і архітэктурныя помнікі, якія ацалелі ў Слуцку, - гэта Міхайлаўская царква (другая палова XVIII ст.), Былыя будынка дваранскага сходу, духоўнага і камерцыйнага вучэльняў, мужчынскай гімназіі, паштовай станцыі (усе - XIX стагоддзя) - захоўваюць памяць аб багатай і самабытнай гісторыі старажытнага горада на Случы.
