 |
Гарадзішча перыяду ранняга |
Тэрыторыя цяперашняй Случчыны была заселеная людзьмі яшчэ ў глыбокай старажытнасці. Да ліку найбольш ранніх археалагічных помнікаў адносіцца неалітычная стаянка чалавека (эпохі новакаменнага стагоддзя, канца V - канца III тысячагоддзя да нашай эры). Яна была знойдзена недалёка ад вёскі Агароднiкi, Казловіцкага сельсавета. Ёсць і помнікі эпохі бронзавага веку (канец III тысячагоддзя - VIII-VII стагоддзя да нашай эры) неўмацаваныя паселішчы і могільнікі таго часу. У перыяд жалезнага веку (VII-VI стагоддзя да нашай эры - VIII стагоддзе нашай эры) на тэрыторыі Беларусі з'явіліся ўмацаваныя валамі і равамі гарадзішчы. Адно з такіх гарадзішчаў знаходзіцца ў цэнтры вёскі Грэск, на беразе возера. Пры раскопках тут знойдзены пласты, а ў іх прадметы розных эпох: жалезнага веку, Кіеўскай Русі, XIV-XVII стст. Падобныя гарадзішчы знойдзены на тэрыторыі Казловіцкага, Поўстынскага, Покрашеўскага, Кіраўскага, Сарогскага сельсаветаў.
На тэрыторыі Слуцкага раёна шмат курганных груп і асобных курганоў. Гэта пахавальныя помнікі ўсходнеславянскага племяннога саюза дрыгавічоў.
Помнікі гісторыі і культуры ёсць на тэрыторыі ўсіх 19 сельсаветаў раёна. Назавем некаторыя з іх.
 |
Рыгор Данілавіч Мурашка |
Вёска Бязверхавiчы , Кастрычніцкі сельсавет. Месца нараджэння беларускага савецкага пісьменніка Рыгора Данілавіча Мурашкi (1902-1944), удзельніка падпольнай і партызанскай барацьбы у 1919-1920 і 1941 - 1944 гг. У 1974 г. каля дома, дзе ён нарадзіўся, устаноўлена мемарыяльная дошка.
Вёска Грэск , цэнтр сельсавета. У Грэскай бальніцы з ліпеня 1941 да чэрвеня 1942 года дзейнічала падпольная група з 9 чалавек на чале з намеснікам галоўнага лекара польскiм патрыётам-антыфашыстам Ю. Вайчаком. Патрыёты лячылі савецкіх ваеннапалонных, ўзбройвалі іх і перапраўлялі ў партызанскі атрад, перадавалі партызанам медыкаменты, дакументы, інфармацыю. У траўні-чэрвені 1942 г. члены групы былі арыштаваны і пакараны. У 1975 г. на будынку бальніцы ў памяць пра падпольшчыкаў устаноўлена мемарыяльная дошка.
Вёска Гутнiца, Амговіцкі сельсавет. Недалёка адсюль з верасня 1942 г. да ліпеня 1944 г. дыслакавалася разведвальная група штаба Заходняга (затым 3-га Беларускага) фронту пад камандаваннем Мікалая Канстанцінавіча Когана (Купрыянаў, дзядзька Коля). У 1974 г. за паўкіламетра на паўночны захад ад вёскі ўсталявана памятная стэла.
 |
Стэла на месцы расстрэлу жыхароў царскімі ўладамі ў 1908 г. (в. Заградье) |
Вёска Заградье, Поўстынскi сельсавет. У 1908 г. у вёсцы адбылося выступленне супраць прыгнёту царскай адміністрацыі. У хваляваннях удзельнічала каля 150 сялян. Паліцыя страляла ў сялян. Было забіта 5 чалавек і 7 паранена. 14 сялян было арыштавана і аддадзена пад суд. У памяць пра сялянскае выступленне ў 1976 г. устаноўлена стэла.
Вёска Iсерна, цэнтр сельсавета. На могілках пахавана Вольга Цімафееўна Капацевiч (1882-1967), дэлегат I Усебеларускага з'езда жанчын-сялянак, удзельніца міжнароднага кангрэса жанчын-камуністак (1924 года), член ЦВК БССР (1924 -1925 гг.), арганізатар аднаго з першых калгасаў на Случчыне. У 1975 г. на яе магіле ўстаноўлены абеліск.
 |
Дзмітрый Цімафеевіч Гуляеў |
Вёска Панічы, Iсернскi сельсавет. 5 верасня 1943 г. у баі з ворагамі загінуў камандзір 101-й партызанскай брыгады імя Аляксандра Неўскага Дзмітрый Цімафеевіч Гуляеў . У 1944 г. яму пасмяротна было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. У 1974 г. на месцы гібелі Д. Т. Гуляева, на паўднёвай ўскраіне вёскі, ўсталявана стэла.
Вёска Крывая Града, Гацукоўскi сельсавет. Каля вёскi з ліпеня 1941 г. да лютага 1942 г. размяшчаўся партызанскі атрад генерал-маёра М. П. Канстанцінава (пазней генерал-палкоўнік. Герой Савецкага Саюза). Затым атрад увайшоў у склад Мінскага партызанскага злучэння. У 1974 г. на ўсходняй ўскраіне вёскі была ўсталявана стэла ў гонар партызанскага атрада.
Вёска Лапацiчы, Знаменскі сельсавет. Тут нарадзіўся Іван Іванавіч Бачко (1899/02/02 - 4. 01.1922), член РСДРП (б) з 1917 г., сакратар Слуцкага павятовага камітэта партыі ў 1919 г., старшыня павятовага падпольнага камітэта ў 1919-1920 гг. У 1974 г. на будынку клуба ў памяць аб І. І. Бачко ўстаноўлена мемарыяльная дошка.
 |
Аляксандр Ігнатавіч Уласовец |
У гэтай жа вёсцы нарадзіўся Герой Савецкага Саюза Аляксандр Ігнатавіч Уласовец (1901-1945), удзельнік грамадзянскай вайны, партызан. Камандзір 224-га гвардзейскага стралковага палка падпалкоўнік Уласовец вызначыўся ў бітве за Днепр. Полк пад яго камандаваннем фарсіраваў Днепр у раёне Новы Орлік - Барадаеўка ў Днепрапятроўскай вобласці, захапіў і пашырыў плацдарм, нанёсшы ворагу вялікія страты. Уласовец
 |
Помнік на месцы бою 1812 г. (в. Леніна) |
загінуў пры вызваленні Польшчы. Пахаваны ў Брэсце. У 1970 г. каля дома, дзе нарадзіўся А. І. Уласовец, была ўсталяваная мемарыяльная дошка.
Вёска Леніна (раней мястэчка Раманава), цэнтр сельсавета. Каля яе 2 (14) ліпеня 1812 г. адбыўся бой ар'ергарда 2-й рускай арміі генерала ад інфантэрыі П. І. Баграціёна з войскамі 4-га французскага кавалерыйскага корпуса генерала В. Н. Латур-Мобура. Ар'ергардам камандаваў данскі атаман М. І. Платаў. Рускія войскі нанеслі паражэнне праціўніку, прымусіўшы яго адступіць. У гэтым баі вызначыўся камандзір 1-га батальёна Ахтырского гусарскага палка падпалкоўнік Д. В. Давыдаў. У 1962 г. у скверы ўстаноўлена мемарыяльная пліта, прысвечаная перамозе рускіх войскаў, у 2005 годзе яна была абноўлена.
Вёска Навадворцы, Кіраўскі сельсавет. З кастрычніка 1941 г. да сакавіка 1943 г. у вёсцы дзейнічала падпольная група з 18 чалавек. Кіраўніком групы быў Н. Г. Радзюк. У сьнежні 1941 г. яна аб'яднала свае дзеянні з слуцкай гарадской падпольнай групай А. Д. Фаміна , кіраўніцтву якой падпарадкоўвалiся. У сакавіку 1943 падпольшчыкі пайшлі ў партызанскі атрад. У 1974 г. у памяць пра невядомых падпольшчыкаў каля скрыжавання дарог Клепчаны-Кірава была ўсталяваная мемарыяльная дошка.
 |
Скульптурная кампазіцыя на брацкай магіле 7 воінаў, сярод іх Губін А.М. |
Вёска Палiкараўка, Першамайскі сельсавет. У гады Вялiкай Айчыннай вайны ў паўтара кіламетрах на паўночны ўсход ад вёскі дыслакаваўся штаб 225-й партызанскай брыгады імя А. В. Суворава, створанай у снежні 1942 года і дзейнічала ў Слуцкім і Грэская раёнах. Тут жа знаходзіўся Грэскi падпольны райкам КЛ (б) Б. 29 чэрвеня 1944 г. брыгада (1040 партызан) злучылася з часцямі Чырвонай Арміі. У 1965 г. у памяць пра партызанаў і Грэскiм падпольным райкоме на месцы іх дыслакацыі ўсталяваны памятны знак.
Вёска Покрашава, цэнтр сельсавета. Каля шашы Мінск-Слуцк пахавана 7 воінаў 35-й механізаванай брыгады, якія загінулі ў баях за вызваленне Случчыны 30 чэрвеня 1944 году. Сярод пахаваных - Герой Савецкага Саюза Андрыян Макаравiч Губін, камандзір роты. Імем героя названа вуліца ў Слуцку. У 1972 г. на магіле савецкіх воінаў ўсталяваная скульптура салдата.
23 лютага 1943 г. фашысцкія карнікі знішчылі шэраг вёсак Першамайскага сельсавета разам з мірнымі жыхарамі.
Вёска Беразiнец (не адноўлена). Знаходзілася ў 1 кіламетры на поўнач ад вёскі Жылін Брод. Тут пахаваныя 22 ахвяры фашыстаў. У 1975 г. на месцы былой вёскі ўстаноўлена стэла.
 |
Стэла на магіле ахвярам фашызму, на месцы былой в. Гондарава |
Вёска Гондарава (не адноўлена). Знаходзілася ў 3 кіламетрах на поўнач ад вёскі Ціхан. У 11 магілах пахавана 47 мірных жыхароў. У 1974 г. устаноўлена стэла.
Вёска Задоўба (не адноўлена). Знаходзілася ў 3 кіламетрах на поўнач ад вёскі Жылін Брод. Пахавана 9 мірных жыхароў. У 1975 г. на месцы былой вёскі ўстаноўлена стэла.
Вёска Крушнiк (не адноўлена). Знаходзілася ў 2 кіламетрах на поўдзень ад вёскі Палiкараўка. Пахавана 15 чалавек. У 1975 г. на месцы былой вёскі ўстаноўлена стэла.
 |
Мемарыяльны комплекс на месцы спаленай вёскі Пераходы |
Вёска Пераходы (не адноўлена). Знаходзілася ў паўтара кіламетрах на поўдзень ад вёскі Жылін Брод. У 24 магілах пахавана 116 жыхароў. На магілах устаноўлены абеліскі.
Вёска Фадееўка (не адноўлена). Знаходзілася ў 1 кіламетры на ўсход ад вёскі Палiкараўка. Забіта 9 мірных жыхароў. У 1975 г. устаноўлена стэла.
Вёска Левiшча (не адноўлена), Амговіцкі сельсавет. Знаходзілася ў паўтара кіламетрах на паўднёвы ўсход ад вёскі Чырвоная Старонка. У студзені 1943 г. фашысты спалілі вёску, закатавалi 50 яе жыхароў. У 1964 г. на месцы спаленай вёскі ўсталяваны абеліск.
Усе гэтыя вёскі ўвекавечаны ў мемарыяльным комплексе «Хатынь».
Вёска Адамава, Покрашэўскi сельсавет. 23 лютага 1943 г. фашысты забілі 190 мірных жыхароў, якія былі затым пахаваныя на сельскіх могілках. У 1975 г. на месцы пахавання ўстаноўлена стэла.
Вёска Кублiшча, Поўстынскi сельсавет. 17 чэрвеня 1943 на паўднёва-ўсходняй ускраіне вёскі гітлераўцы расстралялі 33 мірных жыхара. У 1975 г. на месцы расстрэлу ўстаноўлена стэла.
Вёска Полiкараўка . Магіла ахвяр фашызму. У 1959 г. на месцы пахавання усталяваны абеліск.
У 1972 г. у вёсцы Жылін Брод у памяць аб загінулых жыхарах вёсак Березiнец, Жылін Брод, Задоўба, Крушнiк, Полiкараўка і Фадееўка ўсталявана скульптура журботнай маці.
Усяго ў раёне налічваецца 132 воінскіх пахаванняў (індывідуальных і брацкіх магіл савецкіх воінаў і партызан). У 26 вёсках ўстаноўлены помнікі землякам, якія загінулі ў барацьбе з фашызмам у гады Вялікай Айчыннай вайны.
На месцы дыслакацыі партызанскіх атрадаў імя 26-годдзя Кастрычніка, А. Матросава, Н. Астроўскага, К. К. Ракасоўскага. С. М. Будзёнага, Ф. Э. Дзяржынскага ўстаноўлены помнікі каля вёсак Белы Бор (Гацукоўскi сельсавет), Жылін Брод (Першамайскі сельсавет), Шантароўшчына (Першамайскі сельсавет).
Помнікі гісторыі і культуры дазваляюць параўноўваць падзеі розных эпох, ўспрыняць працэс развіцця нацыянальнай культуры і мастацтва, адчуць духоўную сілу народа, які ў цяжкіх умовах прыгону, іншаземных ўварванняў, самадзяржаўнага самавольства ствараў традыцыі, захаванне і развіццё якіх з'яўляецца адной з найважнейшых складовых частак патрыятычнага выхавання. Помнікі воінам і партызанам Вялікай Айчыннай вайны, ахвярам фашызму зноў і зноў абуджаюць у нас пачуцці павагі і светлай памяці аб тых, хто загінуў за тое, каб цяперашняе пакаленне жыло ў мірны час у свабоднай і незалежнай краіне.
